۲۳ اسفند روز جهانی حفاظت از رودخانه ها؛
لزوم شناخت رودخانه ها در درك بحران های زیست محیطی
مبل زیبا: برای درك بحران های محیط زیستی كه در قرن بیست و یكم سیاره ی زمین را تهدید می كند، شناخت رودخانه ها و نقش بزرگ آنها در زندگی گیاهان، حیوانات و انسان، بسیار مهم و ضروری می باشد.
به گزارش مبل زیبا به نقل از مهر روز بین المللی اقدام برای پشتیبانی از رودخانه ها و مقابله با سد سازی در سال ۱۹۹۷ توسط شركت كنندگان نخستین نشست بین المللی قربانیان سدسازی در برزیل به تصویب رسید. بعد از آن، ۱۴ مارس (۲۳ اسفند) روز جهانی حفاظت از رودخانه ها نام گرفت و هزاران نفر از مردم در سراسر دنیا، این روز را برای یادآوری اهمیت رودخانه ها گرامی می دارند. هدف از اعلام این مناسبت، آن است كه در برابر پروژه های توسعه ی آبی ویرانگر مقاومت نماییم، سلامت حوضه های آبریز را بهبود ببخشیم و خواهان مدیریت عادلانه و پایدار رودخانه ها باشیم.
برای درك بحران های محیط زیستی كه در قرن بیست و یكم سیاره ی زمین را تهدید می كند، شناخت رودخانه ها و نقش بزرگ آنها در زندگی گیاهان، حیوانات و انسان، بسیار مهم و ضروری می باشد.
حدود سه دهه است كه بر روی رودخانه های جهان و مسائل در رابطه با سد سازی ها و تأثیرشان بر رودخانه ها و جوامع انسانی وابسته به آنها تحقیقات گسترده ای در حال انجام می باشد. آب، زندگی را در زمین ممكن می سازد و رودخانه ها شبكه های این زندگی، یعنی جریان های آب شیرین را به هم متصل می كنند. رودخانه ها، الگوهای تمدن انسانی و راندمان حیاتی فرآیندهای طبیعی هستند كه تكامل طبیعت بر روی زمین را شكل داده اند. رودخانه هایی كه خشك می شوند، توان بوم سازگان را برای حفظ و ادامه زندگی به خطر می اندازند.
وضعیت رودخانه های جهان بحرانی است و عوامل تخریب و نابودی آنها بسیار زیادند. سدها از مهمترین عوامل صدمه رسان به رودخانه ها هستند زیرا بر كیفیت آب و قابلیت عملكرد آنها و چرخه ی حیات در سیاره ی زمین تاثیر می گذارند. حدودا دو سوم از رودخانه های جهان، از ۵۰۰۰۰ سد بزرگی كه طی قرن گذشته تولید شده است صدمه دیده و می بینند. وجود سدها اجازه نمی دهند كه خیلی از رودخانه های بزرگ جهان مانند سند، كلرادو و رودخانه ی زرد(درچین)، به اقیانوس برسند و دلتاهای حاصلخیز را به بیابان تبدیل می كنند.
از میان تنوع زیستی بیشترین میزان تخریب، شامل جنگل های بارانی گرمسیری، بوم سازگان های آب شیرین، محیط های دریایی و تالاب های ساحلی است كه علت اصلی آن، وجود سدها به تعداد زیاد است. در طول ۴۰ سال گذشته، ۵۰ درصد از تنوع زیستی آب های شیرین از بین رفته و حدود یك سوم ماهی های آنها باقی مانده كه در معرض خطر انقراض قرار دارند.
در حال حاضر، موج جدیدی از سدسازی، حوضه های رودخانه ای بزرگ جهان را تهدید می كند. مانند رودخانه های بزرگ و بلند آمازون، كنگو و مكونگ كه هر كدام نقش مهمی در چرخه ی حیات، تنوع زیستی و معیشت مردمی دارند كه زندگیشان به این رودخانه ها وابسته است و متأسفانه، هر یك از این حوضه های آبریز به وسیله ی طرح های كوته نظرانه، بی رحمانه تهدید می شوند. كم آبی و یا خشك شدن شاخه های رودخانه ها و قطع ارتباط آنها با هم، میلیاردها خدماتی كه آنها به بوم سازگان خود عرضه می دهند را از بین می برد.
در میان رودخانه های جهان، رودخانه های سالم مهمترین جزو طبیعی برای حفظ زندگی پایدار برروی زمین هستند. ما بعنوان بخشی از یك شبكه ی جهانی از جوامعی كه به علت سدسازی ها، تهدید شده یا صدمه دیده اند، در جهت منافع بیش از نیم میلیارد انسانی كه از این فرآیند متاثر هستند، فعالیت می نماییم و برای جلوگیری از ساخت سدهای مخرب كه بحران های سیاره ی ما را تشدید می كنند، تلاش می نماییم.
مجمع بین المللی حفاظت از رودخانه ها تلاش می كند تا برای حفاظت و احیای رودخانه ها، فرصت های جدیدی را به ارمغان بیاورد. این مجمع، ابداعات بشری و توسعه ی اقتصادی در سیستم های تولید آب، انرژی و مواد غذایی را ترویج می دهد تا از این طریق، زمینه ساز افزایش انسجام اجتماعی و محیط زیستی باشد.
به استناد آنچه پیشتر به آن اشاره شد، رودخانه ها شریان های حیاتی زمین هستند اما، بسیار نگران كننده است كه عواملی مانند توسعه ی روزافزون شهرنشینی، تخلیه ی فاضلاب ها و انواع پسماندها، تغییر و تصرف حریم رودخانه ها، سدسازی، بهره برداری ازمصالح شن و ماسه از حریم و بستر رودخانه ها و عدم تامین حقابه ها، بعضی از عوامل مهم تهدید حیات رگ های زمین هستند كه نفس این حوضه های آبریز را به شماره درآورده اند.
ایران در كمربند خشك جهان واقع است و از بارندگی و منابع آبی غنی برخوردار نیست. از این رو حفاظت از عرصه های آبی كشور، از اهمیت زیادی برخوردار می باشد اما متاسفانه در خیلی از موارد شاهد كم آبی و یا خشك شدن كامل تعداد زیادی از رودخانه های بزرگ هستیم.
به باور كارشناسان و متخصصان، آسایش و رفاه بشر تنها در صورتی میسر خواهد بود كه رابطه ی متعادلی میان تمام عناصر نظام زیستی برقرار باشد و این، مقوله ای است كه تحت عنوان توسعه ی پایدار مطرح و بسیار بر آن تاكید می گردد.
ما باید بدانیم كه برای ادامه ی حیات بر روی زمین، به تمام عناصر محیط زیست و آنچه زندگی ما و سایر زیستمندان را ممكن می سازد، نیازمندیم. به صورت مثال اگر رودخانه ها نباشند بدون شك كشاورزی، شیلات و بخش های زیادی از درآمدهای حاصل از آن و در واقع معیشت مردم، مختل خواهد شد.
از سوی دیگر، رودخانه ها و عرصه های آبی در هر كشوری همچون ایران، از جاذبه های گردشگری برای مردم داخل و خارج از كشور محسوب شده و درآمدزاست. سپیدرود، كارون، قزل اوزن، زاینده رود، آبشارهای لردگان، سیمره، آب گرم منطقه ی سرعین و چشمه های آب گرم واقع در مناطق شمال غرب كشور و بسیاری رودهای دیگر، سرمایه های پرارزش آبی كشوری است كه از نظر جغرافیایی، در كمربند خشك جهان قرار دارد و باید مانند گوهری گرانبها، از آنها حفاظت شود.
بنابر تحقیقات انجام گرفته در دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست، آب های سطحی مانند رودخانه ها به علت ورود آلاینده های مختلف اعم از فاضلاب های خانگی و صنعتی، نسبت به منابع آبی دیگر بیشتر در معرض آلودگی قرار دارند. از این رو پایش آنها جزو برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست است.
۶ رودخانه ی حفاظت شده شامل جاجرود در استان تهران، هراز در مازندران، چالوس سردآبسرد در البرز، كشف رود و تجن در خراسان رضوی و تمام رودخانه هایی كه به خزر منتهی می شوند، بعنوان بوم سازگان های حساس برای پایش آلاینده ها، در اولویت قرار دارند. در این رودخانه ها ایستگاه های پایش آنلاین وجود دارد. البته در رودخانه های دیگر مانند كارون هم این ایستگاه های آنلاین نصب شده است.
پارامترهای مورد اندازه گیری دوره ای در نمونه های آب رودخانه در این ایستگاه ها به صورت آنلاین، پارامترهای فیزیك و شیمی و پارامترهایی مانند فلزات سنگین و رسوبات آنها همچون كادمیوم، سرب، نیكل و روی هستند. به صورت مثال برای رودخانه ی ارس كه یك رودخانه ی بین مرزی است، در سه استان همجوار این رودخانه مانند اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، ایستگاه های نمونه برداری وجود دارد كه به صورت فصلی و دوره ای، هم از آب و هم از رسوبات آن، نمونه برداری شده و فلزات سنگین هم پایش می گردد.
رودخانه ها با عنایت به اینكه در كنار چه منبع آلاینده ای قرار دارند هم پایش می شوند، به صورت مثال اگر در حاشیه ی فعالیت های كشاورزی واقع شده باشند، از لحاظ سموم كلره و فسفره پایش شده و هم شاخص های زیستی هم اندازه گیری می گردد.
امیدواریم دولت مردان و مسئولان از یك سو و همه ی اقشار جامعه از دیگر سو، با ایفای نقش خود و رفتارهای متناسب با سواد و اخلاق محیط زیستی، در حفاظت از این منابع حیاتی و كاهش روند تخریب در حوضه های آبریز، به مسوولیت خطیر و حساس خود عمل كنند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب